Σύντομη αναδρομή στην ιστορία των φαρμακείων της Χίου μέχρι τα προπολεμικά χρόνια.

Η άσκηση της φαρμακευτικής τέχνης στο Νησί μας χάνεται στους αιώνες, ταυτισμένη ουσιαστικά με την άσκηση της τέχνης του Ιπποκράτη.

Μας είναι γνωστό το εμπόριο των φαρμακευτικών ουσιών στην Χίο ακόμη από την αρχαιότητα. Η χία γη και η μαστίχα έχαιραν εκτίμησης από τον Γαληνό. Ο Πλίνιος αναφέρει τους Χιώτες σαν εφευρέτες του αμύλου, ενώ η τερεβινθίνη (κρεμεντίνα) είχε ευρύτατη ιατρική χρήση στην αρχαιότητα.

Οι Χιώτες ιατροί κατά τον Μεσαίωνα, βρισκόμενοι για πολλά χρόνια σε επαφή με την αναγεννώμενη Δύση, μετέφεραν τις νέες επιστημονικές αντιλήψεις στη Χίο. Μαζί όπως ήταν αναμενόμενο, έφεραν και την φαρμακευτική τέχνη.

Η ιατρική στην Χίο έφθασε σε μεγάλη ακμή κύρια κατά τον 18ο αιώνα. Οι Χιώτες ιατροί σπουδασμένοι στην Εσπερία, αρχικά στην Ιταλία - Πάδοβα και Πίζα και στην συνέχεια στην Γαλλία και την Γερμανία, φθάνουν στο Νησί και προσφέρουν άριστες υπηρεσίες στον πληθυσμό. Μετά το 1860 σπουδάζουν πια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αποκτούν εξίσου έγκυρες επιστημονικές γνώσεις. Ταυτόχρονα αποκτούν και γνώσεις φαρμακευτικής, οι οποίες τους επιτρέπουν να ασκούν με ευχέρεια και την φαρμακοποιία. (1)

Ήδη από τα μέσα του 16ου αιώνα ο γεωγράφος Α. Thėvet βρίσκει να χρησιμοποιείται ακόμα στη Χίο η ‘‘Χία γη’’ για διάφορες παθήσεις. (2) Παράλληλα ο γεωγράφος F. Cupazolo το 1638 συναντά στη Νησί ικανό αριθμό ιατρών, χειρουργών και φαρμακοποιών για τις ανάγκες των κατοίκων. Ο ιατρός Κ. Ροδοκανάκης (1635-1710) το 1664 παρουσίασε κατά τον Άμαντο φάρμακο με το όνομα "spiritus mundi alexicacus" κατά της πανώλης, που έσωσε ζωές πολλών ανθρώπων.

Μας είναι επίσης γνωστό πως οι φαρμακοποιοί (φαρμακοπόλαι) κατά την Τουρκοκρατία είχαν ειδικά φορολογικά προνόμια καθώς και πως απολάμβαναν ελευθερίας κατά τις μετακινήσεις για την άσκηση του λειτουργήματος τους.

Μετά την καταστροφή του Νησιού από τους Τούρκους, γύρω στο 1829, υπήρχε ονομαστό φαρμακείο στην Χίο, αυτό του Αθανασίου Κρίνου.

Η ισχυρή παρουσία των "φαρμακοποιών και αρωματοποιών" της εποχής σε οργανωμένη συντεχνία, του "συναφίου των σπετσιέρηδων", σε συνοικία πέρα από τον Καλοπλύτη την "Σπετσαριά", επιβεβαιώνεται από το γεγονός πως κατείχε και κτητορικό ναό σε περιοχή του Κάμπου, κοντά στον Παρθένη. Όμως φαίνεται πως με τον όρο σπετσιέρηδες αποκαλούσαν τους εμπειρικούς φαρμακοποιούς της εποχής.

Βέβαια παρά την ύπαρξη ισχυρής ιατρικής κίνησης στο Νησί, που μάλιστα εκθειάζεται συχνά από ξένους περιηγητές, την ύπαιθρο κυρίως χώρα λυμαίνονται οι εμπειρικοί θεραπευτές. Ο γιατρός Κοσμίδης σε δημοσίευμά του το 1864 καταφέρεται κατά "των αιμοχαρών και αιμοβόρων αγυρτών που ήταν ως επί το πλείστον Ιταλοί, Γενουίσιοι, Ενετοί, υπηρέται κουρείων, φαρμακείων, ή και ουδέν τούτων, αλλ’ αυτοχειροτόνητοι ιατροί. Εις τας χείρας αυτών η εμετική τρύξ (tartaro emetico) είναι πανάκεια, έχοντες ως υπογραμμόν την θεραπείαν των κτηνών"

Όμως η πάντοτε γρηγορούσα Δημογεροντία, ο εξαίρετος αυτοδιοικητικός αυτός θεσμός, λαμβάνει μέτρα. Έτσι περί τα τέλη του 19ου αιώνα η άσκηση του ιατρικού έργου, αλλά και η διάθεση φαρμάκων εκ μέρους των ιατρών, γίνεται μόνον κατόπιν αδείας της Δημογεροντίας. Παράλληλα η Δημογεροντία ιδρύει και Φαρμακείο της Κοινότητας υπό την διεύθυνση του επιστήμονα φαρμακοποιού Δομένικου Σπαδάρο (1830-1905). Όμως φαίνεται πως η ριζωμένη από αιώνες παράδοση των πρακτικών θεραπευτών δεν μπορούσε να ανατραπεί παρά τα μέτρα της Δημογεροντίας. Έτσι ο Δ. Σπαδάρο στις 20 Μαρτίου 1864 απευθύνει αγανακτισμένος επιστολή προς την Δημογεροντία και την καλεί να λάβει μέτρα κατά της πώλησης ψευτοφαρμάκων από τους αγύρτες και να ενθαρρύνει το κοινό να αγοράζει διατιμημένα φάρμακα από το φαρμακείο της Κοινότητας. Την ίδια μάλιστα περίοδο ανάλογη αναφορά στέλλουν προς την Δημογεροντία και γιατροί του Νησιού.

Παράλληλα Χιώτες φαρμακοποιοί διαπρέπουν σαν πανεπιστημιακοί δάσκαλοι. Ο Σταμάτιος Κρίνος (1815-1886) αναλαμβάνει το 1861 Καθηγητής της Φαρμακογραφίας και Φαρμακευτικής στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. (3) Ο Γεώργιος Κρίνος το 1881 αναγορεύεται Καθηγητής της Φαρμακευτικής Χημείας. Ο φαρμακοποιός Θωμάς Καβάκος γίνεται ιδρυτικό μέλος της εν Αθήναις ιατρικής Εταιρείας και περί το 1860 ιατροσύνεδρος.

Στο τέλος του 19ου και στην αρχή του 20ού αιώνα στη Χίο υπήρχαν τα φαρμακεία των Ι. Σπίνου, Δ. Ψάλτη, Ι. Σόδη, Δ. Σπαδάρο και Ι. Τζηρά. Φάρμακα επίσης διέθεταν τα φαρμακεία του Σκυλίτσειου Νοσοκομείου, καθώς και του Κολεγίου της γαλλικής Μονής του Αγ. Ιωσήφ στο Φραγγομαχαλά. Επίσης στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο που λειτουργούσε στη συνέχεια σαν Δημοτικό Ιατρείο, αναφέρονται προπολεμικά σαν φαρμακοποιοί η Ασπασία Δερέκα και ο Μ. Λεοντάρας. (4)

Όμως και ο 20ός αιώνας προβάλλει με τα ίδια σχεδόν προβλήματα για το Νησί. Ο ιατρός Κωνσταντίνος Πανάδης, χειρουργός του Νοσοκομείου, στις 20 Απριλίου του 1912 κατά την αναφορά του σχετικά με τους λόγους της μειωμένης προσέλευσης ασθενών στο Σκυλίτσειο Νοσοκομείο αναφέρει σαν κύρια αιτία την "παραπλάνηση τούτων υπό διαφόρων εμπειρικών και ιδίως καλογήρων προς αργυρολογίαν". Να σημειώσουμε πως με διαταγή του Υπουργείου Υγιεινής, τον Απρίλιο του 1925, απαγορεύεται και στην Χίο η πώληση φαρμάκων και η εκτέλεση οδοντιατρικών εργασιών ‘‘εφ’ αμαξών υπό των οδοντοϊατρών’’

Βέβαια την χρονική περίοδο που μας απασχολεί, φάρμακα διαθέτουν, κύρια στην ύπαιθρο χώρα, οι γιατροί. Στην πλειοψηφία τους ανάμεσα στα ιατρικά εργαλεία που μεταφέρουν στην τσάντα τους πάνω στα άλογα με τα οποία μετακινούνται, μεταφέρουν και φάρμακα. Ο Βίκτωρ Κουκουρίδης από τους παλιότερους, ο Παντελής Σαρρής, ο Γεώργιος Παπαδημητράκης και ο Σ. Νικολούδης από τους νεώτερους, ενδεικτικά αναφερόμενοι, ήταν ιατροί που διέθεταν και φάρμακα.

Στην πόλη της Χίου, στα φαρμακεία, εκτός από την παρασκευή των φαρμάκων βάσει των συνταγών (κυρίως χημικών) που εξέδιδαν οι διάφοροι ιατροί, συνέβαιναν και άλλες θεραπευτικές πρακτικές. (5) Έτσι τα φαρμακεία:

Αποτελούσαν σημεία εξέτασης των ασθενών από τους ιατρούς. Σε κάθε φαρμακείο σύχναζαν συγκεκριμένοι ιατροί, οι οποίοι εξήταζαν τους ασθενείς και έγραφαν τις σχετικές συνταγές, οι οποίες βέβαια εκτελούνταν στο συγκεκριμένο φαρμακείο. Στο Φαρμακείο Χριστοφόρου Σπίνου υπήρχε ειδικό έπιπλο στο οποίο οι ασθενείς άφηναν σημειώματα προς τον συγκεκριμένο ιατρό, για κατ’ οίκον επίσκεψη. Στο Φαρμακείο Χρ. Σπίνου σύχναζαν οι ιατροί Στ. Πλουμής, Ν. Τσολάκας και Φασουλάκης, στο Φαρμακείο Σόδη οι ιατροί Ιωακ. Αντωνίου, Δ. Κολάκης, Κ. Πανάδης, Θ. Πασπάτης, Ι. Καμίνης, Στ. Μισαηλίδης και Λελεκόπουλος, στο φαρμακείο Τζηρά οι ιατροί Π. Μιχαλίτσης, Γ. Αναμισάκης, Απ. Ισιδωρίδης και Μ. Κουκουρίδης, με το φαρμακείο Ψάλτη συνεργαζόταν οι γιατροί Κ. Μαδιάς, Δ. Μάσχας, Λ. Καλέργης και Κ. Τουλαμπής, ενώ στο Φαρμακείο Ι. Σπίνου ο Ι. Κουντουράς. Ασθενείς δεχόταν στις οικίες τους ο Δ. Κουμπιάς και ο Θ. Πασπάτης.

Εκτελούσαν μικροβιολογικές και βιοχημικές εξετάσεις, τις οποίες μάλιστα διαφήμιζαν στον τοπικό τύπο της εποχής. Εκτελούσαν συνταγές γυαλιών οράσεων που έγραφαν οι οφθαλμίατροι της εποχής. Επίσης φιλοξενούσαν συχνά "ειδικούς" οπτικούς από την Αθήνα που εφάρμοζαν διορθωτικούς φακούς για διάφορες οφθαλμικές παθήσεις.

Λειτουργούσαν σαν πρόχειροι σταθμοί πρώτων βοηθειών, κυρίως επίδεσης τραυμάτων σε ατυχήματα που συνέβαιναν στην πόλη. (6)

Λειτουργούσαν σαν μικρές ‘‘βιοτεχνίες’’ παρασκευής τυποποιημένων φαρμακευτικών σκευασμάτων, τα οποία μάλιστα διακινούσαν και εκτός του Νησιού. Είναι γνωστές οι ενέσεις ανδρικών ορμονών που παρασκεύαζε το φαρμακείο Χριστοφόρου Σπίνου, καθώς και το υπακτικό σκεύασμα από άνθη τριανταφυλλιάς που παρασκεύαζε το φαρμακείο Τζηρά. Για κάποια μάλιστα από τα σκευάσματα αυτά υπήρχε σχετική πατέντα ή άδεια από το Υπουργείο.

Μια ενδιαφέρουσα περιγραφή των φαρμακείων των αρχών του 20ού αιώνα μας παρέδωσε ο αείμνηστος Περικλής Παπαχατζηδάκης: …Σαν κομψοτέχνημα και καλλιτεχνικά διακοσμημένη ήταν η σάλλα του φαρμακείου. Γύρω γύρω βιτρίνες και μέσα στις θυρίδες και τα ράφια, βαζάκια κρυστάλλινα και πορσελάνινα, καλλιτεχνικά χρυσωμένα και με μια ετικέτα με γράμματα κεφαλαία γοτθικά, για το είδος του φαρμάκου που περιέχει. Γράφανε λοιπόν:“ELECT DIOSCORD”, “EXTR. BELLADON”, “TINCT. HYOSC”, κ.α Στις γωνίες τις δύο, της σάλλας, δυο ντουλάπια αντικρυστά ήταν βαμμένα με μαύρο χρώμα με χρυσές οριζόντιες και κάθετες γραμμές. Είχανε μέσα τα δηλητήρια…Στο βάθος περίπου της σάλλας ο πάγκος της συναλλαγής κι απάνω το ζυγαριδάκι σε κώδωνα γυάλινο. Στη μια πλευρά της σάλλας καρέκλες αραδιασμένες για την αναμονή των πελατών να πάρουν το φάρμακο και η άλλη πλευρά η θέση των Γιατρών του φαρμακείου. Ένας καναπές με βελούδο ή και δέρμα στρωμένος, το γραφείο των Γιατρών, μερικές καρέκλες, ένα ταμπλό στον τοίχο με θήκες και τα ονόματα των Γιατρών, για την τοποθέτηση σημειωμάτων, προσκλήσεων και της αλληλογραφίας. … Στο βάθος του Φαρμακείου, το Χημείο, εργαστήριο που παρασκεύαζε τα φάρμακα και εκτελούσανε τις «ρετσέτες», συνταγές των Γιατρών και πλάι το δωμάτιο με την λευκή επίπλωση, που εξετάζανε τους αρρώστους, όσους μπορούσαν να κατεβούν μέχρι και του Φαρμακείου… (7)

Ας μας επιτραπεί στο σημείο αυτό μια εκτενέστερη αναφορά στο ιστορικό των τεσσάρων πρώτων γνωστών και μακροβιότερων φαρμακείων του Νησιού μας.

Φαρμακείο Σόδη: Το 1875 ο Ιωάννης Νικολάου Σόδης ιδρύει φαρμακείο στην Κωνσταντινούπολη. Το 1896 ο γιός του Νικόλαος παίρνει το ‘‘διαπιστευτήριο’’ του φοιτητή της φαρμακευτικής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1910 ο Νικόλαος παθαίνει και το φαρμακείο που έχει ήδη μεταφερθεί στη Χίο λειτουργεί με την ευθύνη του πατέρα Ιωάννη Σόδη. Το 1925 αναλαμβάνει ως υπεύθυνος ο Κωνσταντίνος Ιωάννου Σόδης και συνεργάζεται με τον Μιχαήλ Ιωάννου Σόδη, που σαν επιχειρηματίας ήταν και ο δυναμικότερος. Το 1939 η οικογένεια Σόδη ιδρύει και άλλο φαρμακείο στην Αίγυπτο. Το 1955 αναλαμβάνει το φαρμακείο ο Ιωάννης Σόδης και το 1992 μετά τον θάνατό του το φαρμακείο αναλαμβάνει μέχρι σήμερα η κόρη του Αικατερίνη Σόδη – Τσιλίμη.

Φαρμακείο Τζηρά: Ο Ιωάννης Τζηράς του Κωνσταντίνου γεννήθηκε το 1871 στον Κάμπο της Χίου. Μετά τον σεισμό του 1881 καταφεύγει με την οικογένειά του στην Κωνσταντινούπολη, όπου φοίτησε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή. Σπούδασε Φαρμακευτική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1891 εγκαθίσταται στη Χίο και ανοίγει το φαρμακείο Τζηρά. Όλος ο εξοπλισμός του φαρμακείου έρχεται από την Γαλλία, με την φροντίδα του αδελφού του Μιλτιάδη Τζηρά που σπούδαζε τότε Ιατρική στο Παρίσι. Ο Ιωάννης Τζηράς πέθανε το 1961 σε ηλικία 90 χρόνων. Το φαρμακείο Τζηρά λειτούργησε μέχρι το 1981 υπό την διεύθυνση της κόρης του Ιωάννας.

Φαρμακεία Σπίνου: Το φαρμακείο Ιωάννη Σπίνου λειτουργεί στη Χίο από το 1888, με παραρτήματα στην Σμύρνη, τον Κάμπο και τα Καρδάμυλα. Ο Ιωάνης Σπίνος εγκαθίσταται στο φαρμακείο της Απλωταριάς το 1908, ενοικιάζοντας το οίκημα από την Ευλαλία Βούρου. Το 1916 ο Ιωάννης Σπίνος μεταφέρει το φαρμακείο του στην Προκυμαία και στο φαρμακείο της Απλωταριάς εγκαθίσταται ο γιος του Χριστόφορος. Ο Χριστόφορος Ιωάννου Σπίνος γεννήθηκε το 1888, σπούδασε φαρμακευτική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1914 έλαβε την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος από το Βασιλικό Ιατροσυνέδριο. Πρίν από την επάνοδό του στη Χίο παραμένει για κάποιο διάστημα στο Laboratoires Cremy του Παρισιού. Το φαρμακείο του μετά τον θάνατό του το 1977 λειτουργεί από την σύζυγό του Βάσω Χρ. Σπίνου και στη συνέχεια το 1980 από τον Χρήστο Ξύδα μέχρι σήμερα. Το φαρμακείο Ιωάννη Σπίνου λειτουργεί στην Προκυμαία από το 1916 μέχρι τον θάνατό του το 1943. Στην συνέχεια λειτουργεί από τον γιο του Σταύρο Σπίνο μέχρι το 1960, με διάφορους επιστημονικούς υπεύθυνους. Το 1960 αναλαμβάνει την διεύθυνσή του Ιωάννης Στ. Σπίνου μέχρι το 1985, οπότε μεταφέρεται στα Δημοτικά Λουτρά όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Φαρμακείο Ψάλτη: Ο Δομένικος Ψάλτης αποφοιτά από την Φαρμακευτική Σχολή της Κωνσταντινούπολης στα τέλη του 19ου αιώνα. Αμέσως ιδρύει το πρώτο φαρμακείο στην Σμύρνη, με παράρτημα στη Χίο. Παντρεύεται την Αδελαϊδα Σιέποβιτς, κόρη του Αυστριακού πρέσβη στη Χίο. Με την απελευθέρωση της Χίου από τους Τούρκους το φαρμακείο Ψάλτη λειτουργεί αποκλειστικά στη Χίο στην διασταύρωση των οδών Φ. Πασπάτη και Απλωταριάς. Ατυχώς το 1925 ο Δομένικος Ψάλτης αυτοχειριάζεται και το φαρμακείο λειτουργεί υπό το υιό του Νικόλαο Ψάλτη (βοηθό φαρμακοποιό). (8) Το 1940 την διεύθυνση του φαρμακείου αναλαμβάνει ο άλλος αδελφός Αντώνιος Ψάλτης που μόλις είχε αποφοιτήσει από της Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών. Το φαρμακείο είχε στο μεταξύ μεταφερθεί δίπλα από την σημερινή Τράπεζα Κρήτης και λειτουργούσε με επιστημονική υπεύθυνο την φαρμακοποιό Ασπασία Δερέκα. Μετά τον θάνατο του Αντωνίου Ψάλτη το 1970 μεταφέρεται στο σημερινό φαρμακείο Κατσού.

Φαρμακείο Λαιμού-Πατέρα μετέπειτα Βασιλείου: Το 1923 φθάνει από την Σμύρνη ο Αντώνιος Λαιμός και ιδρύει το Φαρμακείο του στην Απλωταριά. Στη συνέχεια (μετά το 1929) ο χημικός Κωνσταντίνος Πατέρας (1902-1958) συνεργάζεται με τον Αντ. Λαιμό και έτσι το φαρμακείο ονομάζεται Λαιμού – Πατέρα. Υπεύθυνος για κάποιο διάστημα υπήρξε και ο φαρμακοποιός Ι. Καβούλης από την Σμύρνη. Το 1933 αναλαμβάνει ως υπεύθυνος ο φαρμακοποιός Παναγιώτης Βασιλείου, Θηβαίος στην καταγωγή. Ο Π. Βασιλείου είχε λάβει το πτυχίο του φαρμακοποιού το 1931 από το Εθνικό Πανεπιστήμιο. Στην συνέχεια το φαρμακείο περιέρχεται στην κατοχή του και οι Λαιμός - Πατέρας φεύγουν στην Αθήνα όπου και ιδρύουν φαρμακείο στην οδό Θεμιστοκλέους. Το 1972 ο Π. Βασιλείου πεθαίνει και έτσι τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς το φαρμακείο αγοράζεται από τον Ισίδωρο Δαμαλά, ο οποίος το διατηρεί μέχρι σήμερα.

Όμως φαρμακεία υπήρξαν προπολεμικά και εκτός της πόλης της Χίου. Το Μάρτιο του 1919 ιδρύθηκε στο Βροντάδο, στην περιοχή Παντελάκη, το φαρμακείο Ισιδώρου Γεωργαντή. Ο Ισ. Γεωργαντής έλαβε το πτυχίο του φαρμακοποιού από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1900. Θα πρέπει να επισημάνουμε πως ο Ισίδωρος Γεωργαντής υπήρξε μια σημαντική προσωπικότητα του τόπου, με παρουσία στους εθνικούς αγώνες. Προσέφερε τις υπηρεσίες του κατά τις μάχες του Αίπους στην απελευθέρωση του Νησιού από τους Τούρκους. Μας είναι ακόμα γνωστό πως παρασκεύαζε υπναγωγές ουσίες για την εξουδετέρωση των πληρωμάτων των γερμανικών πλοιαρίων κατά την κατάληψή τους από τους Χιώτες αντιστασιακούς. Πολύ αργότερα, το 1942 ίδρυσε το φαρμακείο του στο Βροντάδο, στην περιοχή της Μούτσαινας και ο Νικόλαος Αγαπητού Βασιλάκης (1905-1992).

Στα Καρδάμυλα λίγο πριν τον Πόλεμο λειτουργούσαν τα φαρμακεία των Μιχαήλ Σπίνου και των κληρονόμων Ευαγγέλου Ανδρεώτη υπό τον φαρμακοποιό Νικόλαο Ζάρα. Στην Βολισσό την ίδια περίοδο λειτουργεί το φαρμακείο του Νικολάου Ρούσσου. Ο Ν. Ρούσσος έλαβε το πτυχίο του φαρμακοποιού από το πανεπιστήμιο Αθηνών το 1927 και ίδρυσε το φαρμακείο στην Βολισσό περί το 1929.

Το 1912 αναφέρεται σαν φαρμακοποιός στο Νοσοκομείο ο Α. Καράλης, στην προσφορά μάλιστα του οποίου γίνεται ειδική μνεία από τον τότε Διευθυντή του Χειρουργικού Τμήματος Κ. Πανάδη. Επίσης μας είναι γνωστή και η λειτουργία Δημοτικού Φαρμακείου που στεγαζόταν στο παλιό Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Το Δημοτικό Φαρμακείο ανακούφισε ιδιαίτερα τους αναξιοπαθούντες ασθενείς και μάλιστα κατά τα μετέπειτα κατοχικά χρόνια. (9) Φάρμακα επίσης διέθετε σε απόρους κυρίως ασθενείς και το ιατρείο της Γαλλικής Σχολής του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως (Κολέγιο).

Το 1939 υπηρετούσαν σε διάφορα φαρμακεία της πόλης οι παρακάτω αδειούχου βοηθοί φαρμακείων: Νικόλαος Δ. Ψάλτης, Ιωσήφ Δ. Ψάλτης, Ιωάννης Χ. Δεμεριάν, Σταύρος Ι. Σπίνος, Βασίλειος Ζυγόπουλος, Μάρκος Δρίζος, Μάρκος Κατσός. Επίσης ο Στέφανος Ψάλτης στο Δημοτικό φαρμακείο.

Η αναδρομή αυτή έχει, όπως δηλώνει άλλωστε και ο τίτλος, σύντομο χαρακτήρα. Η χρονική αυτή περίοδος από τα τέλη του 19ου μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η σταδιακή εκτόπιση της πρακτικής – λαϊκής θεραπευτικής από την επιστήμη, καθώς και το σπουδαίο επιστημονικό και κοινωνικό έργο των πρωτοπόρων λειτουργών του Ιπποκράτη και του Γαληνού χρήζουν παραπέρα μελέτης και ανάδειξης.


Υποσημειώσεις

(1) Κατά τον Αθ. Γκιάλα τον 18ο αιώνα στον Ελλαδικό χώρο, φαρμακεία υπό την διεύθυνση επιστημόνων φαρμακοποιών λειτουργούσαν στην Χίο, στα Ιωάννινα, στην Κωνσταντινούπολη, στην Σμύρνη, στην Κρήτη και τα Ιόνια Νησιά.

(2) Επρόκειτο για πρόσμιξη διαφόρων ουσιών με χώμα σε λασπώδη μάζα, το οποίο χρησιμοποιείτο για την θεραπεία πληθώρας παθήσεων. Γνωστή επίσης ήταν και η ανάλογη ‘‘Λημνία γη’’.

(3) O Σταμάτιος Κρίνος διατηρούσε φαρμακείο στην οδό Αιόλου, εκεί που είναι σήμερα το ομώνυμο ζαχαροπλαστείο. Ασκήθηκε δε επί πενταετία στο φαρμακείο του αδελφού του Αθανασίου στη Χίο, ενώ παράλληλα φοιτούσε στην Σχολή της Χίου, υπό τον Βάμβα.

(4) Βλ. Μαρή – Λωρή Δ., «Ο φραγγομαχαλάς», Χιακή τ. 5, σ. 41

(5) Κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα ανακαλύφθηκαν αρκετές φαρμακευτικές ουσίες όπως: η ινσουλίνη (1922), οι σουλφαμίδες (1935), η πενικιλλίνη (1929-1942), η στρεπτομυκίνη (1944) κ.α. ενώ από τον 19ο αιώνα είχαν ανακαλυφθεί οι ουσίες: Μορφίνη (1805), κινίνη (1820), ατροπίνη (1833), χλωροφόρμιο (1847), ασπιρίνη (1893), κοκαΐνη (1859) κ.α. Τα θεραπευτικά αυτά μέσα άργησαν βέβαια να περάσουν στην καθημερινή θεραπευτική πρακτική.

(6) Τον Ιούλιο του 1925 σημειώθηκε έκρηξη στο εργαστήριο του Χημικού του Τελωνείου Εμμ. Σωτηρόπουλου. Στο Φαρμακείο του Ι. Σπίνου στην Προκυμαία παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες στους τραυματίες υπό των ιατρών Ν. Βλάμου και Εμμ. Σπίνου, πριν αυτοί μεταφερθούν στο Νοσοκομείο (Αργότερα υπέκυψαν στα εγκαύματά τους ο χημικός και η μικρή υπηρέτρια Κ. Κρομμύδα).

(7) Βλ. το άρθρο «Σπετσαρίες», εφ. Χιακά Επίκαιρα, φ. 22, Ιούν. 1976

(8) Το περιστατικό παρουσιάστηκε στον τοπικό τύπο με ιδιαίτερη τραγικότητα: Δια ξυραφίουν απέκοψεν τον λάρυγγαν ο φαρμακοποιός Δομ. Ψάλτης ηλικίας 63 ετών, ο οποίος από τριημέρου παρουσίασεν μελαγχολίαν. (28/3/1925)

(9) Argenti F., The occupation of Chios by the Germans and their administration of the island, University press, 1966, σ. 235
Πηγές

Παϊδούση Μ., Η Ιατρική στη Χίο κατά τους τελευταίους αιώνες, Χίος 2001
Ζολώτα Γ., Ιστορία της Χίου, Αθήνα 1928
Σγουρού Κ., Ιστορία της Νήσου Χίου, Αθήνα 1937
Χαβιάρα - Καραχάλιου Σ., Η λαϊκή ιατρική της Χίου, Αθήνα 1993
Σκυλίτσειον Νοσοκομείον, Ιατρική κίνησις των ετών 1908,1909,1910 και 1911 και έκθεσις των πεπραγμένων κατά το 1910 και 1911. Εν Χίω 1912
Εμμανουήλ Εμμ., Έλληνες αριστείς της Φαρμακευτικής, Αθήνα 1924
Γκιάλα Αθ. Η Ελληνική Ιατρική και οι Έλληνες ιατροί από της Αλώσεως μέχρι της Εθνεγερσίας, Αθήνα 1979
Γκιάλα Αθ. Η Ελληνική ιατρική παιδεία και οι φορείς αυτής κατά τον 18ο αιώνα. Αθήνα 1977
Τουλιάτου Δ., Η Ελληνική ιατρική δια μέσου των αιώνων, Αθήνα 1957
Τετράδια Μνήμης, τ. Χίος 1925, Χίος 2003
Χειρόγραφα Βιβλιοθήκης Κοραή, αριθμ. 1086, 1080,1167, 1177
Μιχαηλίδη Ανδρ., CUM DEO, Χίος 2002

Δρ Ανδρέας Φρ. Μιχαηλίδης
Ιατρός Ρευματολόγος
Διδάκτωρ Ιστορίας της Ιατρικής